[238] EPISTOLA XXXVIII.

Docto & Prudenti Iuveni

D. GULIELMO CANTERO

Amico singulari.

Lovanium.

Quod mireris de literis meis; nihil est, scripsi enim cum potui, non cum debui. Nam Tabellarius, qui unicus nobis est, ultimo Paschatis die ad vos profectus, cui epistolam dedi bene verbosam, sed tamen, quia ignoro num eam recipies, in parva tabella immensum illum gigantem tibi exponam. Scripsi itaque ad omnia plenissime, ac primum de BURENO, quem juvenem mihi commendasti, ille tamen ubi agat nescio, cum primum videro omne homini studium pollicebor, ne non videar tibi plurimum debere. Locum Ciceronis vis expendi & evolvi, nescio an assequutus sim, scripsique videri mihi, Decemviros in ludis publicis, qui tamen sine corporum certatione fiant, quod Circi est, non Caveae, laetitiam populi fidibus & tibiis & cantibus moderari velle, ne nimia sint haec, quod in animos hominum nihil influat celerius, quodque emolliat & effoeminet praesentius: idque esse credo quod in Comoediis asscribitur MODOS FECIT TIBIIS DEXTRIS VEL SINISTRIS L. AMBIVIUS TURPIO. De Originibus assentior tibi, sed tamen qui ratione aliqua eam rem aggrediatur, quod Festus egregie effecit, non tantam sentiat difficultatem quam forte Verroni fuit, qui Latinum nomen a Latio accersiit, cum radices ejus ex Graecia petendae sint; asscripsi huc Origines multas e plurimis, tu tamen ut paucissimae sint efficere potes, idque eo modo, si quae tibi non probabuntur ad me remiseris, quod facturum te amice & familiariter spero: quin imo si pateris impero. Gaudeo, mi JULIANE, Statio, Lucano, Iuvenali, & Gellio tam felix obtigisse ingenium, adeoque calidum, ut mirer tantulo tempore haec praestitisse, quae si effecisti absque Comite, jam mihi suspectus es Magus, nam qui fieri potest, ut etiam Horatium & Servium adjunxeris, sed tamen cum venit in mentem mihi illius studii, quod Parisiis laudabiliter insumpsisti non possum non credere verissimam Poetae sententiam esse, Laborem improbum vincere omnia. Itaque Magiae a crimine te absolvo, non tamen Naturalis, qua usus es, cupioque ut me desidiae & stultitiae accersas, imo si placet injuriarum, qui tam praepostere de vigiliis tuis judicarim. Hic ego ne non paria facerem appinxeram loca Plauti aliquot nuper a me ex Festo emendata, quorum prior est in Rudentis Prologo hujusmodi, Atque hoc scelesti illi in animum inducunt suum Iovem se placare posse donis hostiis . Hic libenter legerim duonis hostiis, ut bonas intelligat, opimas & egregias, quin apud Festum Bona natio de pecoribus dicitur, & Duonum apud aliquos. Plautus Bacchidibus Bonus oves appellat lanatas probe & pingues, hoc versu,
BA. Rerine ter in anno has tonsitari? SO. Pol hodie
Altera jam bis detonsa certo est. BA. Vetulae
Sunt thymiamae. SO. At bonas fuisse credo
pro bono erat eodem teste. Aliud est in Persa actu illo cujus est principium hujusmodi. Curate istuc intus, ubi paulo infra sunt haec:
DO. Sine respirare me, tibi ut respondeam.
Vir summe populi, stabulum servitricium,
Scortorum liberator, subiculum flagri.
Quid si cum Festo sudiculum flagri legas, qui ait sudiculum esse flagri genus, sic dictum, quod vapulantes sudare facit. Levis fuit error & facilis, certe Festi ordo vix fallere potest, cum ex literarum ordine digestus sit, quanquam in hac dictione id sit obscurum. Tertium & ultimum a Milite glorioso est, eo actu, qui habet initium hujusmodi, Nisi hercle defregeritis talos:
PE. Quare. ego hinc abscessero abs te huc interim: illhic sis vide.
Quemadmodum abstitit severa fronte, curas cogitans.
legendum existimo obstitit severa fronte, quod facimus plerumque in concilio querendo non erecta cervice, sed obliqua & incurva id me docuit Festus, quo ex Autore plura loca corrigere velim, quam ex manuscriptis mille; nam ita judico vix invenire exemplar Plautinum, quod suum Autorem referat, sed omnia librariorum indocta audacia perversa esse, ne vel eversa dicam quod parricidium esse existimo; & tamen hac nostra aetate fieri scio ab iis, qui cum Autores e manuscriptis codicibus emendasse videntur, non tam emendarunt, quam mendarunt, ut ita loquar, ac puto id Mureto accidisse in illo Catulli versu;
Cui faveam potius, Coeli tibi, nam tua nobis
Perspecta exigitur unica amicitia.
Muretus, exigit hoc scabro & subsultante versu, quem tamen SCALIGER in libris Poëtices citat ut supra, & ait non esse vitium Poëtarum, sed a Graecorum lascivia profectum, adducitque plures, inter quos & hunc. Sed cum mentio incidit magni SCALIGERI, liber asscribere loca aliquot in quibus videtur Horatium sine caussa cavillatus, ac primum, ait, nimis laxum videri sibi versum illum.
Omne cum Proteus pecus egit altos
Visere montes.
neque enim, inquit, omnes egit pisces & visere non satisfacit. Quasi vero ita anxie philosophandum sit in Poëtis, nec tamen video cur non omnia optime se habeant. Antiqui enim praeter hominem appellabant pecus omne animal. Nunc autem quia obscurum fore sciebat multis forte & SCALIGERO, latius se aperuit cum subjunxit,
Piscium & summa genus haesit ulmo,
Et superjecto pavidae natarunt
Aequore damae.
nec enim disjungo haec a superioribus, nec esse alia volo, illud autem egit visere summe placet ipsa ex antiquitate, & verbi & phraseos, cur enim, cum alia hujusmodi omnia sint a Graecis tracta, id solum non eadem sit originis? Tibullus certe ita loquitur,
----- Seu visere dicet
Sacra bonae maribus non adeunda Deae
Hic est visere sacra, illic visere montes, & Apuleius Apolog. I. Quid? quod nec ob haec debet tantummodo Philosophus speculum invisere, &c. Imo antiqua est locutio, visere ad aliquem. Quod genus si usurpasset Horatius, quid dicturum fuisse SCALIGERUM credimus, qui in tam obviis ita a via declinet? Sed audi reliqua;
Vidimus flavum Tiberim, &c.
Ire dejectum monumenta regis
Templaque Vestae
Iliae dum te nimium querenti
Iactat ultorem: vagus, & sinistra>
Labitur ripa, Iove non probant u-
Xorius amnis.
Num vestae, inquit ille, audet Ilia incommodore? Denique si omnia fato fiunt, quare non probat Iupiteri? Pulchra haec omnia & ingeniosa, sed quare tua non probas fidelius? Primum non video quomodo Ilia-Vestae incommodet, nec ire dejectum, est dejicere, & sciendum Poëtam esse in manibus. Dicit vero Iliae questibus motum Tiberim (Ilia vero in ripa Anienis sepulta erat, qui influit in Tiberim) Deorum voluntate, sed tamen alieno anni tempore exundasse: ita enim libet intelligere illud Iove non probante, I. anni tempore non ferente, ut probet Caesarem Diis iratis occidisse. Non possum mirari satis, homini doctissimo hujusmodi venisse in mentem; si enim proposuerat in omnes Poëtas judicium suum exercere laudabiliter fecerat, sed tamen modus aliquis prurigini illi maledicae dandus fuit. Quid enim illud est quod dicit
Trahuntque siccas machinae carinas,
ait ille ingeniosus Curio. Quaenam machine siccas carinas trahunt, in aqua sane fluitant. Certe opinor non sicco tibi haec excidisse, quae nimio humore jam putent; an nescis hyeme naves in terram subduci & pulvinis imponi, ne putrescant imbre & terrae faecunditate, post vero cum per tempus licet, deduci iisdem machinis in mare? & tamen ut ludamus in facetiis tuis,qui siccae possunt esse si (ut tu intelligis) ex ripa ab Helcyariis trahantur, mediis in aquis? Ejusdem genii est, quod sequitur,
Iunctaeque Nymphis Gratiae decentes,
non placet, ait SCALIGER; atqui dedecet te istud, nec gratiosum est non placere tibi Gratia decentes, quibus tamen, si gratus esse velles illud nobilius Epitheton dedisses, quod Horatium non fecisse videri desideras. Decentes tamen Gratiae, pro formosis & pulchris accepit Poëta, quae & ideo Horae a Graecis vocantur.
Et potuit multas ipse decere pudor.
Subjicit Horatius;
Alterno terram quatiunt pede, dum graves Cyclopum Volcanus ardens urit officinas.
Non urit, inquit SCALIGER, caminos, deficerent enim, atqui non deficiunt. O hominis acumen! O solertiam! Certe cum haec scriberes stultitia, aut Amor ille ardifaetus non usserat tibi cerebrum credo, sed exusserat penitus; & tanto frigidissimum est commentum ex ardenti hac cerebri officina profectum. Quid enim, si uri aliquem amore dicam, hominem eum negabis vivere & deficere, adeoque cum Horatius ait renidere lacunar ; tu ridere putas. Facinus scelestum qui ex placitis Grammaticorum Metaphoram tollis, male tibi a Grammaticis metuendum censeo, non poteris quantumvis in purgatorio illis satis te purgare, quin vapules largiter. Horatius;
Quid latet, ut marinae
Filium dicunt Thetidis sub lachrymosa Trojae
Funera? ----
Non sane convenit, latet Achylles in Scyro sub Troja funera. Certe non convenit tibi mecum hac in re. An non multa praelia edita erant, priusquam Achylles deprehenderetur ab Ulysse? Non iit enim principio, sed tamen lachrymosa erant futura, si modo capi posset praesertim tali occasione, amoris nimirum & conjugii. Nugae sunt istae & Sophisticae stultitiae. Taedet pluribus tibi molestum me esse, sed tamen insignia duo adjiciam, & ita manum de tabula.
Mercuri facunde, nepos Atlantis
Qui feros cultus hominum recentum
Voce formasti catus, & decorae
More palestrae.
Melius, inquit, lege palestrae. Resonatio namque illa insuavis, decorae more. Neque & hic tibi assentiri, si enim suis cuique auribus credendum est, ut ipse fecisti omnino, mihi jucundissima videtur illa resonatio. Decoram autem palestram esse puto, quam Ovidius unctam vocat, & nitidam ... hoc versu,
--- Aut unctae dona palestrae.
Et certe luctaturi corpus oleo inungebant, ut esset non tam arte quam viribus decertandum. Horatius,
Ilio dives Priamus relicto.
Hic exclamat SCALIGER, stupidi vatis esse vocare eum divitem, qui erat omnium miserrimus, potius infelix aut moerens. Sed eho SCALIGER., & bona verba. An tibi felicitas in bonis ponitur, atqui erat futurus miserrimus si dives non fuisset, nam redimere corpus Hectoris nequisset. Itaque intelligamus divitem vocare, vel propter pecuniam, quam Achilli portabat, vel ex opibus avitis, tanquam de rege dictum sit, non Veronae alicujus, sed maximae partis Asiae. Quid si tecum mi SCALIGER, conjungam & Divis legendum esse contendam, ut commendarit Divis oppidum jam abiturus more quidem nunc usitato, sed tamen nescio, an eo tempore. Quare nolo tecum ita audacter sentire. Ultimum addam, & sic SCALIGERUM Salvere jubebo.
Insignem tenui fronte Lycorida
Cyri torret amor ----
Nunquam, inquit ille, vel in viro vel in faemina laudarim tenuem frontem, neque ad decorem neque ad venustatem. Recte tu quidem, nec ego licet amator novellus. Sed credo Horatium aliud velle, quam tu bene existimes, intelligit enim parvam & angustam, sed tamen rotundas cujusdam venustatis, qualem describit Arnobius, cum ait, Mulieres sibi limbis & fasciis quibusdam frontem imminuere . Quod hic per tenuem frontem significat Poëta, & Flandri Caperare frontem fronssen appellant. Gratulor tibi de Servio, sed qui potuisti Graeca assequi? nam de reliquis rectissimus erat cursus. Horatius quem dicis meis in manibus fuit. Antiquissimum esse crederem, caeterum quae ratio fuit, cur non octo illos versus asscripseris, an vereris ne gaudio nimis prono dispeream. Quare volo, ita enim libet dicere, ut priusquam in patriam abeas, eos mihi perscribas, idque cum nuntio Lovaniensi, qui tibi alias jam tradidit. Cupio vehementer intelligere ex te, quid consilii caeperis de profectione, nec enim puto ante autumnum profecturum. Velim liceret te cum, quam nil taedii in via obreperet. Sed quaeso perscribe omnia: faciam quantum licet apud parentes, ut liceat tecum iter facere. Si tibi comites non sunt, huc advolare poteris, cum huc veneris, non desiderabis & honestos & doctos. Vale, mi JULIANE, & FRUTERII memoriam Italia servet integram; multum enim vereor ne cum in Alpes aereas Virgilii perveneris, aliquo timore tam alti fastigii, eam excidere tibi patiaris. Quare vide ne in caelum properans FRUTERIUM tuum visu in terris quaeras. Ille enim tecum si non potest, certe cum aliis eandem in viam ascendet, quam vestigia tua effecerint. Scis quid velim Macer. Iterum Vale, & salve, quod mortuis acclamari solitum scribit, sed tamen tibi dico, non mortuo, nam hac ratione provocare oblivionem a te mei viderer, cum mortuis ut credere dignum est nil sit cum superis commercii.

Tuus quem nosti

LUCAS FRUTERIUS.